Prace nad
bibliografią Karola Wojtyły - Jana Pawła II
Ks. Jan Główczyk
Opublikowanie przez Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II
w Rzymie kolejnego tomu bibliografii osobowej Ojca Świętego Jana Pawła
II stwarza dobrą okazję, aby zagadnieniu prac nad bibliografią Karola
Wojtyły - Jana Pawła II poświęcić nieco więcej miejsca. Potrzebę
zajęcia się tą sprawą usprawiedliwia fakt, że wciąż mało wiadomo,
nawet w kręgach osób zawodowo zajmujących się tematyką papieską, o
prowadzeniu takich prac, o ich zaawansowaniu i rezultatach. Warto
tutaj wspomnieć obserwację jaką poczynił, co prawda dość dawno bo w
1990 roku, Marian Walczak we wstępie do artykułu pt. Bibliografia
wydawnictwo Papieżu Janie Pawle II i ich charakterystyka,
opublikowanym w 9. tomie Studia Gnesnensia, pisząc wówczas:
„Wśród przeróżnych opracowań o Ojcu Świętym Janie Pawle II nie ma jak
dotąd zestawu bibliograficznego wydawnictw o Papieżu. Warto przeto
podjąć próbę wypełnienia tej luki ... ". Autor wspomnianego artykułu
pisał te słowa, gdy kilka tomów bibliografii papieskiej zobaczyło już
światło dzienne. Niestety, z podobną konstatacją można spotkać się
często i dzisiaj. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest prosta - zbyt
mało czasu i miejsca poświęca się informacji na ten temat.
Sam pomysł pracy nad bibliografią Papieża zrodził się już owego
pamiętnego wieczoru 16 października 1978 roku. Zofia Wilińska, kustosz
biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, pełniąc wówczas dyżur w Oddziale
Informacji Naukowej, po usłyszeniu wiadomości o wyborze kardynała
Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, przystąpiła do wertowania
katalogów biblioteki, jak również polskich bibliografii, by
zorientować w dorobku pisarskim Papieża Elekta. Rozmiary i głębia tego
dorobku okazały się natychmiast imponujące. W dwa tygodnie później, po
rozeznaniu możliwości opublikowania takiej bibliografii, wspólnie z
ojcem Wiktorem Gramatowskim, bibliotekoznawcą i archiwistą Towarzystwa
Jezusowego Rzymie, rozpoczęła prace. Na rezultaty nie trzeba było
długo czekać. Nie upłynęły dwa lata, a pierwsza kompletna bibliografia
osobowa Karola Wojtyły, licząca 1490 pozycji została opublikowana.
Autorzy dzięki swej kompetencji, znajomości warsztatu
bibliograficznego zapewnili dziełu poprawność i rzetelność naukową,
Bibliografia ukazała się w Rzymie w 1980 roku, wydana przez Liberia
Editrice Vaticana pt. Karol Wojtyła w świetle publikacji.
Zasięgiem chronologicznym obejmowała lata 1949-1978, rejestrując
działalność twórczą Karola Wojtyły, kapłana, biskupa, arcybiskupa i
kardynała, aż do dnia powołania na Stolicę Piotrową.
Aby osobę Papieża „z dalekiego kraju" i jego dorobek pisarski
przybliżyć czytelnikowi włoskiemu, ten pierwszy tom. i tylko ten,
opracowano w wersji polsko-włoskiej. Na język włoski przetłumaczono:
tytuł bibliografii, tekst przedmowy, indeks, spisy pomocnicze i
wszystkie tytuły zarejestrowanych w tomie publikacji. Rejestr
bibliograficzny poprzedzono wprowadzeniem autorstwa ludzi nauki i
pióra. Poeta Zygmunt Kubiak przedstawił sylwetkę Karola Wojtyły -
poety; ks. prof. Tadeusz Styczeń - filozofa i myśliciela; ks. prof.
Stanisław Nagy - teologa; a ojciec Czesław Drążek - pasterza i
nauczyciela.
Bibliografia zyskała przychylne recenzje i omówienia w włoskiej
prasie katolickiej i Radiu Watykańskim. Uznanie i podziękowanie za
podjęty trud i zrealizowane dzieło wyrazili dostojnicy Kościoła w
Polsce z Księdzem Prymasem Wyszyńskim na czele, oraz dostojnicy
Kościoła we Włoszech i w Watykanie.
Zastosowano prostą i klarowną formę przy redagowaniu tej
bibliografii, dzieląc ją na dwie zasadnicze części: podmiotową i
przedmiotową. W części podmiotowej zarejestrowano wszystkie drukowane
teksty z
dorobku pisarskiego Karola Wojtyły - poety i dramaturga, człowieka
nauki, pasterza Kościoła i administratora. część przedmiotowa,
rejestrująca publikacje o Karolu Wojtyle, stanowi swoistego rodzaju
kalendarium życia i działalności przyszłego Papieża. Korzystający z
tej bibliografii można prześledzić w chronologicznym porządku:
uczestnictwo księdza, biskupa i arcybiskupa Karola Wojtyły w
uroczystościach i obrzędach kościelnych; jego udział w sesjach i
pracach komisji Soboru Watykańskiego II oraz Synodu Biskupów; jego
starania o budowę nowych kościołów, ich konsekrację, angażowanie się w
sprawy beatyfikacji i kanonizacji, powołanie i prowadzenie Synodu
Archidiecezji Krakowskiej; jego udział w kongresach i zjazdach
krajowych i zagranicznych oraz pracę naukową i dydaktyczną na
Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, na Papieskim Wydziale Teologicznym
i w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Krakowie, itp.
W obydwu częściach bibliografii zastosowano porządek
chronologiczny, biorąc pod uwagę rok wydania publikacji. Natomiast w
obrębie poszczególnych lat opisy uszeregowano alfabetycznie; w części
podmiotowej według tytułów, a części przedmiotowej według nazwisk
autorów, bądź tytułów gdy autor pozostawał anonimowy. Opracowano
również tzw. krzyżowy indeks rzeczowy: autorsko-przedmiotowy, który
jest szczególnie ważną pomocą przy posługiwaniu się bibliografią.
Niewątpliwy sukces, jakim była publikacja tomu bibliografii pt.
Karol Wojtyła w świetle publikacji, zamykająca jakby etap życia i
działalności przyszłego Papieża, uskrzydlił autorów do dalszej pracy.
Odtąd — odpowiednio jak zmieniło się imię Karola Wojtyły po wyborze na
Stolicę Piotrową - tak zmienia się także tytuł bibliografii na :
Jan Paweł II. Bibliografia polska. Patronat nad dalszą pracą i
wydawaniem kolejnych tomów bibliografii przejął Ośrodek Dokumentacji
Pontyfikatu Jana Pawła II działający w ramach Fundacji Jana Pawła II.
Ten nowy układ współpracy zaowocował ukazaniem się dotychczas
kolejnych czterech tomów:
- Gramatowski W., Wilińska Z.: Jan Paweł II. Bibliografia polska
1978-1983. 577 s.
- Gramatowski W., Wilińska Z., Gułajewska D.: Jan Paweł II.
Bibliografia polska 1984-1986. 336 s.
- Wilińska Z., Gułajewska D.: Jan Paweł II. Bibliografia polska
1987-1989. 671 s.
- Wilińska Z., Gułajewska D.: Jan Paweł II. Bibliografia polska
1990-1991. 585 s.
Bibliografia polska, bo tak będziemy w skrócie podawać
tytuły tomów od drugiego do piątego, rejestruje publikacje Jana Pawła
II i o Janie Pawle II wydane w oficjalnym obiegu wydawniczym,
wyłącznie na terenie Polski, choć bez względu na język w jakim się
ukazały. Z prac zagranicznych uwzględnia jedynie te, których recenzje
opublikowano w Polsce. Nie obejmuje natomiast tzw. „poloników", czyli
polskich publikacji za granicą.
Do rejestru Bibliografii polskiej wchodzą publikacje
wszelkiego typu, a więc: druki zwarte, wydawnictwa seryjne i zbiorowe,
czasopisma a przede wszystkim zamieszczone w nich artykuły, inne
utwory i ich fragmenty, samoistne i niesamoistne dodatki do czasopism,
kalendarze, odbitki, nadbitki itp. Nie uwzględnia się prasy
codziennej.
Podobnie jak w pierwszym tomie, całość materiału podzielono na
część podmiotową i przedmiotową. W podmiotowej zamieszczono opisy
wszelkich tekstów papieskich, drukowanych w całości lub we fragmentach
takich jak: encykliki, adhortacje. orędzia, listy apostolskie,
konstytucje i breve apostolskie, bulle, modlitwy, homilie,
przemówienia i inne wypowiedzi, listy do odbiorcy zbiorowego i do osób
indywidualnych wydane z okazji uroczystości kościelnych, zjazdów,
jubileuszy, dorocznych pielgrzymek grup zawodowych czy społecznych,
itp. Pominięto jedynie drobne fragmenty tekstów papieskich, których
proweniencji nie udało się ustalić, a także część telegramów
okolicznościowych do osób indywidualnych.
Część przedmiotowa Bibliografii polskiej zawiera natomiast
całe bogactwo publicystyki i wydawnictw związanych z osobą i
działalnością Ojca Świętego. Pominięto jedynie małoznaczące teksty:
drobne informacje kronikarskie czy fragmentaryczne odwoływania się
autorów do papieskiego nauczania.
Mając na uwadze specyficzne wymagania bibliografii osobowej, przy
sporządzaniu opisów unikano nawet częściowego przejmowania ich z
bieżącej bibliografii narodowej. Starano się opracować nowy, pełny
rejestr, uzupełniony w miarę możliwości adnotacjami: dopowiedzenia
niejasno sformułowanych nagłówków, w nawiasie kwadratowym, podawano w
opisie bezpośrednio po tytule, a bardziej szczegółowe informacje o
zawartości publikacji, mniejszą czcionką umieszczano po opisie
zasadniczym w miejscu właściwym dla adnotacji. W części podmiotowej
uwagę przyciągają pozycje zbiorcze. Tworzono je w celu zebrania w
jednym opisie scalonym wszystkich przedruków tego samego dokumentu,
wydanych w całości lub we fragmentach przez różnych wydawców, pod
różnymi tytułami. Każdy opis cząstkowy wchodzący w skład jednej
pozycji zbiorczej rozpoczyna się od akapitu formułą ,,Toż" dla tekstów
pełnych lub „Toż: Fragm.:" dla fragmentów. Dość częstym zjawiskiem są
błędy w nazewnictwie dokumentów: adhortacje mylone są z encyklikami,
orędzia z listami apostolskimi, homilie z przemówieniami itp.
Prawidłowe nazewnictwo poszczególnych dokumentów porządkuje indeks.
W wydanych dotychczas pięciu tomach zarejestrowano 20.886 pozycji
bibliograficznych. By tego dokonać przejrzano tysiące książek i setki
tysięcy numerów czasopism. Tę żmudną, iście benedyktyńską pracę
wykonuje szczupłe grono osób, które mimo różnorodnych przeciwności,
czyni to z radością i miłością, w poczuciu służby, którą pojmuje jako
wyróżnienie.
Specyficznym dopełnieniem wielotomowego dzieła Bibliografii
polskiej, jest bibliografia druków podziemnych, druków z tak
zwanego drugiego obiegu. Bibliografia zatytułowana Jan Paweł II
poza cenzurą PRL. Bibliografia 1976-1989 jest dziełem prof. Anny
Sitarskiej z Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego i
Stefanii Skwirowskiej, kustosza Biblioteki Narodowej w Warszawie.
Rejestruje publikacje dotyczące Jana Pawła II, które wymknęły się
PRL-owskiej cenzurze państwowej, a które w latach rozpadu systemu
komunistycznego pojawiały się na kartach druków nielegalnie
działającej „Solidarności" czy też innych ruchów i grup społecznych,
politycznych i religijnych.
Z pewnością ten rejestr bibliograficzny nie jest kompletny. Zbiory
druków podziemnych są wciąż mocno rozproszone, a znaczna część tych
druków znajduje się w trudno dostępnych zbiorach prywatnych. Przy
redakcji tej pozycji bibliograficznej korzystano ze zbiorów Biblioteki
Uniwersyteckiej i Narodowej w Warszawie, Biblioteki Jagiellońskiej w
Krakowie, Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, zasobów
Ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie i kolekcji
wydawnictw podziemnych Biblioteki Polskiej w Londynie.
Bibliografia obejmuje teksty opublikowane na terenie Polski, a z
emigracyjnych tylko te, które pojawiły się
jako przedruki krajowe. Opracowanie tego skomplikowanego i
nietypowego zbioru nastręczało wiele trudności, gdyż nawet samo
ustalenie autora, gdy oprócz rzeczywistych nazwisk występowały
pseudonimy czy kryptonimy, zmuszało do indywidualnych rozstrzygnięć. W
takich wypadkach, oprócz ustaleń własnych, korzystano ze zbioru
informacji Biblioteki Narodowej oraz Instytutu Badań Literackich PAN w
Warszawie.
Z uwagi na specyficzny rodzaj druków podziemnych odstąpiono od
typowego dla bibliografii osobowej, chronologicznego układu pozycji
bibliograficznych, szeregując opisy tak w części podmiotowej jak i
przedmiotowej w układzie rzeczowym, biorącym za podstawę treść
publikacji.
Poruszanie się w gąszczu tego niezwykle ciekawego materiału
ułatwiają trzy odrębne indeksy: tytułów i incypitów tytułowych tekstów
Karola Wojtyły - Jana Pawła II; autorów i współautorów; przedmiotowy.
Bibliografia Jan Paweł II poza cenzurą PRL rejestruje 3220
publikacji. Dodać należy, że od czasu jej wydania w 1996 roku, nadal
trwają prace nad jej uzupełnieniem.
Odrębną serię wśród bibliografii papieskich, opracowanych pod
patronatem ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie,
stanowi praca autorstwa Krystyny Bielskiej, kustosza Biblioteki
Uniwersyteckiej w Łodzi, z zakresu muzykaliów.
Wydana w 1987 roku publikacja Jan Paweł II w utworach muzycznych
była pierwszą próbą ogarnięcia i uporządkowania twórczości
muzycznej, jaka zaczęła się pojawiać natychmiast po wyborze Papieża
Polaka. Utwory muzyczne o Janie Pawle II, muzyka do utworów poetyckich
Karola Wojtyły czy też do słów nauczania Ojca Świętego Jana Pawła II,
to bez wątpienia nowa jakość w historii papiestwa.
Bibliografia Krystyny Bielskiej powstała w oparciu o zbiory
muzyczne Ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie. 198
opisów bibliograficznych obejmujących zapisy nutowe utworów wydanych
drukiem i nagrania na taśmach i płytach dźwiękowych dzielą się na trzy
działy: Utwory muzyczne do słów Ojca Świętego; Utwory muzyczne o Ojcu
Świętym; Utwory muzyczne dedykowane Ojcu Świętemu.
W ten interesujący zestaw bibliograficzny wprowadza wstęp od
wydawcy, który przybliża dzieje kolekcji utworów muzycznych ośrodka,
odzwierciedlających „wielki ładunek czci, miłości i nadziei wiązanej z
nowym pontyfikatem", a uzupełniają indeks tytułów i incypitów utworów
muzycznych oraz indeks osobowy.
W 1993 roku ukazało się nowe wydanie tej bibliografii, poprawione i
poszerzone do 688 pozycji. Zamieszczono również dodatkowy indeks
zespołów wokalnych i instrumentalnych.
Odrębną publikację w tej serii stanowi praca, tej samej autorki,
pt. Jan Paweł II w dokumentach dźwiękowych, wydana w 1990 roku.
Dziesięć lat pontyfikatu zbiegło się z ogromnym rozwojem technik
audiowizualnych, które szeroko zastosowano do utrwalania i
rozpowszechniania wystąpień Ojca Świętego. Wspomniana bibliografia
rejestruje więc ten nowy typ dokumentu jakim jest zapis dźwięku
utrwalonego na płytach gramofonowych i kompaktowych, na taśmach
magnetofonowych szpulowych i kasetowych. Rejestracją starano się objąć
całą oficjalną produkcję dźwiękową dotyczącą Ojca Świętego Jana Pawła
II. Zebrane dokumenty: 185 płyt gramofonowych, 435 kaset i 527 zwojów
dźwiękowych, starano się przesłuchać i możliwie najdokładniej opisać
ich zawartość kierując się zaleceniami polskiej normy bibliograficznej
dla dokumentów dźwiękowych.
Materiał zgrupowany w działach ułożono chronologicznie według
kolejnych lat pontyfikatu, zaś w obrębie danego roku - alfabetycznie
według tytułów dokumentów. Główny zrąb bibliografii ubogacono:
indeksem krzyżowym, indeksem tytułów i incypitów utworów muzycznych,
indeksem tytułów dokumentów dźwiękowych, oraz indeksem wydawców i
oznaczeń katalogowych.
W tej krótkiej prezentacji stanu prac nad bibliografią Karola
Wojtyły - Jana Pawła II nie może również za-\ braknąć miejsca
dla bardzo ciekawej chociaż dość specjalistycznej bibliografii
esperanckiej o zasięgu globalnym, opracowanej pod patronatem Ośrodka
Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie przez polską
esperantystkę Krystynę Macińską, byłą dyrektorkę Biblioteki Akademii
Muzycznej w Łodzi.
Dotychczas w serii zatytułowanej: La Papo Johano Paula II en
esperantaj piblikajoj ukazały się trzy tomy, obejmujące
piśmiennictwo w latach: 1978-1986; 1987-1991; 1992-1996. To oczywiste,
że bibliografia opracowywana przez Krystynę Macińską, rejestruje
publicystykę esperancką jedynie w wyborze, ze względu na trudności
dotarcia do publikacji wydawanych w różnych stronach świata.
Oprócz zbiorów specjalnych Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego i prywatnych księgozbiorów polskich esperantystów, pomoc w
docieraniu do źródeł istniejących w świecie okazali autorce
bibliografii korespondencyjnie esperantyści z Japonii, Belgii,
Szwecji, Węgier, Czech, Italii, pozyskani do współpracy
podczas Światowego Kongresu Esperantystów, który odbywał się w
Warszawie i Częstochowie w 1987 roku. Po roku 1989, sama autorka mogła
odwiedzić jedną z największych bibliotek esperanckich w Wiedniu i
kolekcję węgierskiego esperantysty Karoly Fajszi w Budapeszcie w
poszukiwaniu interesującego ją materiału.
Wydane dotychczas trzy tomiki bibliografii esperanckiej opracowano
według jednolitej metody. W każdym z nich całość materiału podzielono
na dwie zasadnicze części; podmiotową i przedmiotową, szeregując
zawarte w nich pozycje chronologicznie według lat wydania, a w obrębie
lat alfabetycznie według tytułów. Każdy z tomów zaopatrzono w indeks
autorsko-przedmiotowy, a także w typowe spisy pomocnicze.
Globalny zasięg tej bibliografii sprawia, że z powodu ogromnego
rozproszenia zbiorów i trudności dotarcia do nich pozostaje ona
jedynie przeglądem światowego piśmiennictwa esperanckiego,
pozwalającym jednak na rozeznanie w percepcji nauczania Jana Pawła II
wśród esperantystów, ludzi różnych ras i narodów, odmiennych przekonań
i wyznawanej wiary.
Wypada niniejszą prezentację bibliografii Karola Wojtyły - Jana
Pawła II zakończyć słowami z tekstu Jacka Leociaka pt. Gorycz i
słodycz bibliografii, zamieszczonym w „Nowych Książkach" 9(1991)
na 37 stronie: „Sporządzanie bibliografii porównać można z
przygotowaniem fundamentów. Kiedy budynek już stoi, oceniamy koncepcję
architekta, linie, dachu, kształt bryły, sposób wkomponowania w
pejzaż. Fundamentów nie widać, chociaż trzymają cały budynek... Kto
się zastanawia nad konstrukcją fundamentów podziwiając strzeliste
sklepienia katedr? Kto się zastanawia nad warsztatem
bibliograficznym?"
Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawia II w Rzymie i
współpracujący z nim autorzy przedstawionych wyżej bibliografii z
entuzjazmem i zaangażowaniem kontynuują podjęty trud ufając, że ich
praca ułatwi wielu architektom pióra wznoszenie strzelistych katedr z
nauczania Ojca Świętego Jana Pawła II.
Ks. Jan Główczyk
dyrektor Ośrodka Dokumentacji
Pontyfikatu Jana Pawła II |